طاق شیرین و فرهاد که بنای چهار دیواری با طاق های گهواره ای است، به دلیل نحوه ساخت، مهر معماری ساسانی را بر پیشانی خود دارد. "بیان پیرانی" باستان شناس و کارشناس میراث فرهنگی در مقاله ای که می خوانید ویژگی ها و ارزش های تاریخی این اثر را برشمرده است:

طاق شیرین و فرهاد در فاصله ۴۰ کیلومتری شهر ایوان و ۷ کیلومتری روستای چهل زرعی در جبهه شمالی جاده ارتباطی به سومار در فاصله تقریبی ۴۰۰ متر از کنار جاده قرار دارد.

طاق از لحاظ قرارگیری نسبت به سطح جاده ارتباطی ایوان _ سومار در سطح پایین‌تر و در آن سوی رودخانه و از لحاظ قرارگیری نسبت به تنگه کوشک در انتهای تنگه یعنی جایی که عوارض طبیعی تنگه (صخره‌های دو طرف جاده) گسترده و از هم فاصله گرفته‌اند قرار دارد.

محل قرارگیری اثر جایی است که در گویش‌های محلی نیز به همین نام خوانده می‌شود یعنی به این صورت که اسم و نماد طاق معرف منطقه نیز هست. اثر از لحاظ جغرافیایی در فاصله ۴۶ درجه و ۱ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۴ درجه و ۴۸ دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد.

این منطقه از لحاظ آب و هوایی جزو مناطق گرمسیری محسوب شده و دمای هوا در گرم‌ترین ماه سال ۳۴ درجه بالای صفر و در فصل زمستان ۱۰ درجه زیر صفر گزارش شده است این منطقه محل اسکان عشایر کوچ‌رو شهرستان ایوان است.


طاق شیرین و فرهاد از نوع طاق‌های سنگی است که رو به جنوب شرقی بر پا دامنه کوه قرار گرفته و به علت قرارگیری در مسیر فرسایش صخره‌ها و شیب طبیعی منطقه در زیر خاک مدفون شده بود که در فصل اول برنامه مرمت مدیریت میراث ایلام در سال ۱۳۷۹ خاکبرداری شده است.

طاق عبارت است از یک اتاقک نیمه زیرزمینی به طول داخلی ۲۰/۳ و عرض ۹۰/۲ و ارتفاع ۲۰/۲ سانتی‌متر که در دیواره ضلع شمالی آن یک طاقچه (ورودی) با پوشش بدون دور (تخت) ایجاد شده است.

مصالح این بنا تماما از سنگ‌های آهکی تراش خورده بوده که بدون استفاده از ملاط بر روی هم چیده شده‌اند. در اجرای این طاق همواره قسمت تراش خورده سنگ به طرف بیرون که همان فضای داخلی طاق باشد به کار رفته است و حالت درونگرایی آن ایجاب کرده است که قسمت تراش خورده به سمت داخل باشد.

این بنا به صورت نیمه زیرزمینی ساخته شده است و به همین منظور طاق را در محل شیب طبیعی کوهپایه ساخته و ابتدا سطح شیبدار محل را برش داده و بیش از نیمی از بنا را درون خاک جا داده‌اند و تنها قسمت سقف و دو طرف درگاه دارای منظر بیرونی است. نوع پوشش روی این اتاقک به شیوه طاق گهواره‌ای بوده و دارای یک درگاه به سمت جنوب شرقی مشرف به تنگه و چشمه آب روبه‌رو است.

در قسمت بنا و پوشش طاق از بیرون وضعیت خاصی وجود دارد و آن عبارت است از حالت پلکانی دورادور بنا به منظور جمع کردن و خارج کردن دید نامناسب منظری بنا حاصله از سنگ‌های به کار رفته در سقف، که با این حربه وضعیت نمای پشت‌بام تکمیل شده است.

از زمان احداث بنا تقریبا هیچ مدرک مستندی در دست نیست ولی با عنایت به المان‌های موجود در بنا، این اثر را می‌توان یادگاری از دوره ساسانیان دانست که به منظور انجام امورات مربوط به مرز و تردد کاروانیان و مسافران و یک اقامتگاه بین راهی چون چاپارخانه که شاید اخذ نوعی عوارض قانونی و غیره بوده است ساخته شده است.

طاق در فضای داخلی کاملا یکنواخت است و در ضلع شمالی دریچه‌ای به ابعاد ۱۰۰×۱۴۵×۶۴ سانتی‌متر تعبیه شد و انتهای آن با خاک مسدود شده است. طاق در یک لایه سنگی به صورت درونگرا به صورت رج‌به‌رج با بکار بردن ۱۷۵ قلعه سنگ فقط دیواره اصلی و وضع موجود ساخته شده است سنگ‌های به کار رفته شده در هر رج در ارتفاع یکسان تراش خورده‌اند.

بزرگ‌ترین قلعه سنگ بکار رفته شده در این بنا در سر‌در ورودی در اندازه ۷۲×۵۵×۳۲/۱ سانتی‌متر و کوچک‌ترین قطعه سنگ در اندازه ۲۴×۲۶ سانتی‌متر است.

اولین رج سنگ‌چینی پشت‌بام بنا از ارتفاع ۸۰/۱ سانتی‌متری کف طاق شروع شده است و در نمای سر به صورت مربع کامل در ابعاد ۳۰/۵×۳۰/۵ سانتی‌متر ساخته شده است. تمامی سنگ‌های به کار رفته شده در نمای پلکانی پشت بام به صورت کامل موجود نبوده و به علت‌های مختلف مفقود و یا شکسته شده‌اند.

اکثر سنگ‌های به کار رفته در پشت بام طاق دارای کف و پیشانی پله بوده و به صورت حجاری شده نمایان هستند و در رج چهارم بعد از اتمام دور طاق به جهت یکسان کردن سطح فوقانی بام و تزیینات بیشتر در پشت بام یک ردیف سنگ آب پردار که دارای تزیینات ساده و آبچکان هستند وجود دارند که بازگوکننده اتمام سنگ‌چینی در پشت بام است که به جهت اتصال کامل و یک‌پارچه کردن این ردیف با استفاده از بست‌های فلزی (اسکپ از نوع چلچله‌ای) به این کار اقدام کرده‌اند که آثار آنها بر کناره سنگ‌های مذکور موجود است.

در این طاق و در ضلع غربی آن به فاصله ۵/۱ متری بر دیوار نما در مسیر حرکت فرسایش صخره‌های منطقه (پشت‌بام اطاق) یک دیوار حایل احداث شده که به منظور پیشگیری از ریزش خاک روی طاق اجرا شده است.

این دیوار با استفاده از قلوه‌سنگ‌های منطقه و ملاط شفته در ارتفاع ۸۰/۱ سانتی‌متر روی هم چیده شده‌اند. بر اثر گذشت سالیان دراز و تداوم ریزش شن‌ها و خاک فضای خالی پشت دیوار پر شده و نهایتا موجب ریزش روی پشت‌بام و مدفون شدن آن شده که در فصل اول برنامه مرمت استان خاکبرداری شد.

برگرفته از سایت میراث فرهنگی ایلام