استان ایلام در دامنه‌های غربی رشته کوه زاگرس گسترشی از شمال غرب به جنوب شرق دارد و از ویژگی‌های ناهمواری‌ها در تعیین مرزها تاثیر زیادی پذیرفته است. رشته کوه کبیرکوه به عنوان مهم‌ترین عامل جغرافیایی در تعیین سیمای طبیعی استان اعم از پوشش گیاهی و منابع آب و خاک تاثیر زیادی گذاشته و به تبع آن سکونتگاه‌ها و مراکز جمعیتی نیز پهنه‌هایی را که از امکانات محیطی مناسب‌تری برخوردار بوده است جهت استقرار برگزیده اند.

 بخش اعظمی از تیپ اراضی این استان کوهستانی با کوه‌های متشکل از سنگهای آهکی با قلل سنگی و کشیده با پوشش جنگلی زاگرس که دارای خاک‌های کم عمق تا نیمه عمیق با بافت سنگین سنگریزه‌دار است . پوشش پراکنده تا متوسط درختان جنگلی بلوط در کوهپایه‌ها از تراکم بیشتری برخوردار بوده و زمین‌ها تناسب کم تا متوسطی برای جنگل دارند. در حال حاضر به دلیل استفاده ناآگاهانه، قسمت‌های وسیعی از پهنه‌های جنگلی استان تخریب شده و شهر ایلام و پاره‌ای از نقاط پرجمعیت استان در دامنه‌های این واحد اراضی شکل گرفته‌اند. با این حال محورهای ارتباطی موجود در استان بر روی این پهنه چندان توسعه نیافته است و به طور عرضی هنگام عبور از رشته کبیرکوه در مسیرهای ایلام به کرمانشاه و ایلام به دره شهر از این پهنه عبور می‌کنند.

 با وجود چشم‌اندازهای مناسب محیط و اقلیم در این نواحی به خصوص در فصل تابستان که از شدت گرمای کمتری برخوردار است، کمبود منابع آب دایمی و محدودیت توپوگرافی به لحاظ شیب و سختی جنس زمین از جمله عوامل محدود کننده در حاشیه جاده‌ها و امکانات استقرار و بهره‌برداری به شمار می‌روند. در این استان محورهای ارتباطی عمدتاً بر روی تیپ اراضی تپه‌ای و کوهپایه‌های بیرونی و یا بر روی فلات‌ها و تراس‌های فوقانی گسترش یافته‌اند. در نیمه غربی استان اراضی تپه‌ای با قلل گنبدی و کم ارتفاع و اراضی گسسته (Bad Land) متشکل از مواد فرسایش پذیر مارنی، دارای خاک‌های کم عمق تا نیمه عمیقی هستند که پوشش گیاهی متنوعی داشته و قسمت‌های وسیعی از امتداد راه‌های اصلی استان را تشکیل می‌دهند.
در بعضی از قسمتها نیز اراضی حاشیه جاده به صورت دیم‌کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد و در سایر قسمتها پوشش نیمه متراکم تا پراکنده‌ای از جوامع گیاهی و استپی که مورد چرای فصلی قرار می‌گیرد به چشم می‌خورد. به دلیل پوشش متوسط درختان جنگلی (بلوط) در کوهپایه‌ها و نیز اجرای طرح‌های آبخیزداری درحوزه رودخانه کنجانچم و طرح‌های جنگل‌کاری و حفظ و احیاء مراتع در سالهای اخیر بر پوشش گیاهی اراضی حاشیه جاده افزوده شده است.

با این حال بخش های وسیعی از اراضی در حاشیه راهها به صورت بایر و برهنه‌اند. این اراضی محدودیتی به لحاظ اهداف طرح ندارند و فقط فرسایش شدید و خندقی از مهم‌ترین عوامل محدودیت آنها به شمار می‌روند. در حاشیه شهرهای اصلی در غرب استان، مانند مهران، دهلران و صالح‌آباد تیپ اراضی دشت‌های رسوبی رودخانه‌ای شکل گرفته است که حاصل نهشته گذاری رودخانه‌ها و مسیل‌های منطقه است. این اراضی ، شیب کمی  دارند و عمدتاً دارای خاک‌های عمیق نسبتاً تکامل یافته با بافت سنگین تا بسیار سنگین و شوری کم تا متوسطی هستند. این اراضی عمدتاً تحت کشت زراعت‌های آبی یکساله و باغ‌ها قرار دارند . گرچه این زمین‌ها محدودیت طبیعی به لحاظ خاک و پوشش گیاهی ندارند اما به دلیل سایر استفاده‌های انسانی در بخش کشاورزی ، امکان تغییر کاربری اراضی تا حدودی مشکل و غیر اقتصادی به نظر می‌رسند.

 

جنگل و مرتع:

 

کوهستانی بودن و تنوع آب و هوایی استان ایلام ، پوشش گیاهی قابل ملاحظه ای را بوجود آورده است بطوریکه ۵۰۰۰۰۰ هکتار از کل مساحت استان را جنگل  تشکیل می دهد . و ۱۲۰۱۸۷۹ هکتار آن مراتع غیر جنگلی است . از ۵۰۰۰۰۰ هکتار جنگلهای استان ۷۵ درصد آن زیر پوشش بلوط ، ۲۰ درصد بنه و ۵ درصد باقی مانده را زالزالک ، داغدانمان ، تنگرس ، بادام کوهی ، انجیر ، انگور وحشی اقاقیاو افرا تشکیل می دهند .

مهمترین فراورده جنگلی استان ایلام سقز می باشد که سالیانه ۳۵۰ تن محصول می دهد.